Zaburzenia osobowości to problemy, których istotnymi cechami są głęboko zakorzenione, trwałe, nieprzystosowawcze wzorce relacji ze środowiskiem, myślenia o nim i postrzegania go. Osoba na nie cierpiąca ma trudności w funkcjonowaniu społecznym i behawioralnym, co bezpośrednio przekłada się na jakość jej życia. Ważne żeby pamiętać, że zaburzenia osobowości NIE SĄ chorobą psychiczną. Osoba, która na nie cierpi nie traci kontaktu z rzeczywistością, jest poczytalna. Tylko w ekstremalnych przypadkach zdarza się żeby u takich pacjentów pojawiła się psychoza czyli stan, w którym ciężko odróżnić rzeczywistość od urojeń. Zaburzenia osobowości kształtują się bardzo często w wyniku przeżytych traum czy dorastania w trudnym środowisku domowym- na przykład u dorosłych osób z rodzin dysfunkcyjnych lub u dorosłych dzieci alkoholików.
Jak są rodzaje zaburzeń osobowości
Aktualna amerykańska klasyfikacja chorób psychicznych DSM V wyodrębnia następujące zaburzenia osobowości:
Osobowość zależna – charakteryzuje się uległością i nadmiernym uzależnieniem od innych. Obejmuje to takie objawy jak trudności w podejmowaniu samodzielnych decyzji, brak wiary we własne możliwości np. w kontekście niezależności finansowej lub zawodowej. Osoba mająca problem z nadmierną zależnością często konsultuje swoje decyzje z innymi oraz potrzebuje nieustannych zapewnień, że postępuje właściwie nawet w tak banalnych kwestiach jak co ubrać czy co zamówić w restauracji. Wypowiedzi typowe dla pacjentów zależnych to np.
„Uważam, że lepiej byłoby gdyby mój mąż decydował o tym gdzie jedziemy na wakacje, jak planujemy wydatki i wychowujemy dzieci, ponieważ on zrobi to lepiej ode mnie”
„Wolę pracować w grupie, wiem, że sam nie jestem w stanie dobrze wykonać żadnego zadania”
„Jestem w stanie robić różne rzeczy niezgodne z moimi przekonaniami lub zasadami tylko dlatego żeby osoba opiekująca się mną nie zostawiła mnie, boję się samotności”
„Czuję się nieswojo będąc sam”
Osobowość unikająca – charakteryzuje się nadmiernym wycofaniem społecznym, poczuciem nieadekwatności w stosunku do otoczenia oraz unikaniem prac lub zadań, przy których trzeba mieć kontakt z dużą ilością osób. Wypowiedzi typowe dla osób unikających to np.
„Źle się czuję w otoczeniu osób, których dobrze nie znam i nawet przy bliskich ciężko mi się wyluzować, zachowywać naturalnie”
„Cały czas obawiam się ośmieszenia, mam poczucie, że zrobię z siebie idiotę mówiąc lub robiąc coś”
„Gdy poznaję nowych ludzi zazwyczaj milczę, ponieważ obawiam się krytyki lub odrzucenia”
Osobowość paranoiczna – charakteryzuje się nieufnością i podejrzliwością wobec innych ludzi, błędnego interpretowania ich działań jako wrogie, doszukiwania się np. manipulacji, prób wykorzystywania tam gdzie nic na takie aspekty nie wskazuje.
Osoba z osobowością paranoiczną mogłaby powiedzieć np.
„Nie mówię zbyt wiele o sobie innym ludziom, ponieważ jestem przekonany, że mogliby to przeciwko mnie wykorzystać”
„Jestem pewien, że ludzie nigdy nie działają bezinteresownie i pod każdym nawet z pozoru altruistycznymi zachowaniami kryją się egoistyczne pobudki”
„Każdy człowiek, którego spotkałam w życiu chciał jedynie mnie wykorzystać”
Osobowość schizoidalna – charakteryzuje się wycofaniem społecznym, spłyceniem ekspresji emocjonalnej. Spotykając na swojej drodze osobę z zaburzeniem schizoidalnym można odnieść wrażenie, że żyje we własnym świecie i że relacje z innymi ludźmi nie są dla niej istotne.
Osoba taka mogłaby powiedzieć np.
„Mam niewiele bliskich osób poza najbliższą rodziną, nie jest mi to potrzebne do szczęścia”
„Życie seksualne i partnerstwo nie interesują mnie”
„Najlepiej czuję się robiąc rzeczy samotnie, obecność innych ludzi często mi przeszkadza”
„Nie odczuwam silnych emocji zarówno tych pozytywnych jak i negatywnych, ciężko mi się rozpłakać, albo szczerze ucieszyć z jakiejś rzeczy”
Osobowość schizotypowa – charakteryzuje się dużą ekscentrycznością w zachowaniu. Takie osoby często określane są jako dziwaczne, nietypowe. Mogą wierzyć np. w to, że odczytują myśli innych ludzi lub mają nadprzyrodzone zdolności. Cechują je niecodzienne nawyki i manieryzmy.
Wypowiedzi typowe dla osób schizoidalnych to np.
„Wierzę że mam szósty zmysł, który pozwala mi przewidywać przyszłość”
„Jestem pewien, że jeśli będę bardzo intensywnie o czymś myślał to mogę sprawić, że to się zdarzy”
„Ludzie często zarzucają mi, że jestem bardzo odmieńcem, którego trudno zrozumieć”
„Wierzę w przesądy i magię, wiele razy w swoim życiu doświadczyłam działania sił nadprzyrodzonych”
Histrioniczne zaburzenie osobowości – charakteryzuje się nadmierną ekspresją emocjonalną i teatralnością zachowań. Osoby z zaburzeniem histrionicznym bardzo lubią być w centrum uwagi i żeby ten cel uzyskać starają się zwrócić na siebie uwagę za pomocą stroju czy przesadnie ekspresyjnego zachowania. Kobiety z zaburzeniem histrionicznym świetnie radzą sobie z uwodzeniem, często flirtują.
Osoba z zaburzeniem histrionicznym mogłaby powiedzieć np.
„Lubię ubierać się tak, by wyróżniać się z tłumu”
„Zależy mi na tym żeby mężczyźni zwracali na mnie uwagę, poświęcam dużo czasu na to, by dbać o swoją atrakcyjność fizyczną”
„Jestem osobą bardzo ekspresyjną, często gdy mówię żywo gestykuluję i staram się być w centrum uwagi”
Zaburzenie osobowości obsesyjno-kompulsyjne – charakteryzuje się nadmierną potrzebą kontroli, obsesją na punkcie wykonywania i powtarzania pewnych czynności np. wielokrotne sprawdzanie czy zakręciło się gaz w domu, wyłączyło żelazko. Osoby te mają często potrzebę utrzymania idealnego porządku w swoim otoczeniu, potrafią sprzątać pomieszczenie wiele razy w ciągu tygodnia po to, by było idealnie czyste, a przedmioty w nim poukładane dokładnie według ustalonego przez nie wcześniej schematu. To perfekcjoniści, dla których to co robią nigdy nie jest wystarczająco dobre.
Osoba z zaburzeniem osobowości obsesyjno-kompulsyjnym mogłaby powiedzieć np.
„W pracy nigdy nie udaje mi się dokończyć projektu na czas, ponieważ ciągle wydaje mi się, że to co zrobiłem nie jest wystraczająco dobre”
„Spędzam bardzo dużo czasu na tworzeniu różnych list, chciałabym mieć wszystko idealnie zaplanowane”
„Zanim wyjdę z domu wielokrotnie sprawdzam czy na pewno wyłączyłem gaz, zgasiłem wszystkie światła, czy nie zostawiłem włączonego żelazka.”
Osobowość narcystyczna– charakteryzuje się przesadnie wysokim mniemaniem o sobie, potrzebą bycia podziwianą i traktowaną w
szczególny sposób. Osoba narcystyczna jest pochłonięta fantazjami na
temat urody, sukcesów lub osiągnięć. Ma duże wymagania w stosunku do
otoczenia i siebie.
Narcyz mógłby powiedzieć np.
„Uważam, że jestem osobą, która zasługuje na szczególne traktowanie”
„Umawiam się tylko z bardzo atrakcyjnymi kobietami, jestem za dobry na
to by być z byle kim”
„Zawsze, gdy załatwiam jakieś sprawy domagam się kontaktu z osobą na
najwyższym szczeblu organizacji”
Zaburzenie osobowości z pogranicza – borderline – charakteryzuje się
przede wszystkim chwiejnością emocjonalną, ma problemy z utrzymaniem stabilnych relacji z bliskimi. Dręczą ją
zmienne nastroje, może w krótkim czasie przejść od uczucia miłości do
nienawiści. Panicznie boi się porzucenia i robi wiele żeby tego
porzucenia uniknąć. Ma tendencje do zachowań autoagresywnych, odczuwa
trudną do zdefiniowania pustkę wewnętrzną.
Osoba cierpiąca na borderline mogłaby powiedzieć np.
„Mój związek to ciągłe wzloty i upadki, z partnerem na zmianę
nienawidzimy się i kochamy”
„Potrafię mieć przez cały dzień bardzo dobry humor, a potem w pewnym
momencie zmienia się to o 180 stopni i popadam w chandrę”
„Kiedy emocje są zbyt silne i nie jestem w stanie ich opanować, bardzo
często nadużywam substancji psychoaktywnych lub robię sobie w jakiś
sposób krzywdę, żyletka potrafi uśmierzyć mój ból jak nic innego”
„Mam bardzo silny lęk przed porzuceniem, często odchodzę od ludzi
kiedy spodziewam się, że oni mogliby zrobić to pierwsi”
Antyspołeczne zaburzenie osobowości – charakteryzuje się łamaniem norm
i zasad społecznych. Jest impulsywna, nieodpowiedzialna.. Działa bez
namysłu. Spełnia społeczne oczekiwania, o ile służy to jej samej.
Lekceważy społeczne obyczaje, reguły i standardy. Postrzega samą
siebie jako wolną i niezależną.
Osoba z osobowością antyspołeczną mogłaby powiedzieć np.
„Nie interesuje mnie przestrzeganie żadnych reguł, sam wiem co mogę
robić, a czego nie”
„Często łamię prawo, ale uważam, że nie ma w tym nic złego, większość
praw jest bzdurnych i nikomu niepotrzebnych”
„Jestem osobą, która podporządkowuje się tylko wtedy, gdy mi to pasuje
i mogę czerpać z tego korzyści”.
Jak można zdiagnozować zaburzenia osobowości?
Zaburzenia osobowości diagnozuje się na podstawie wywiadu ze
specjalistą- psychologiem klinicznym, psychoterapeutą lub psychiatrą,
oraz na podstawie testów osobowości. W Polsce do tego celu najczęściej
używa się testów SCID-5-PD oraz MMPI-2.
Jak leczy się zaburzenia osobowości?
Ponieważ zaburzenia osobowości często łączą się z innymi problemami
np. depresją, zaburzeniami lękowymi, uzależnieniami lub zaburzeniami
odżywiania leczenie ich powinno być kompleksowe i zindywidualizowane.
Jednak w bardzo wielu przypadkach może ograniczyć się wyłącznie do psychoterapii, dzięki której pacjent jest w stanie zobaczyć i skorygować dezadaptacyjne wzorce zachowań.
